Przekazuję w Państwa ręce projekt założeń do nowej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym (i aktów towarzyszących) powstały w wyniku pracy kierowanego przeze mnie zespołu w ramach programu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW) „Ustawa 2.0”.

Dwa filary naszej propozycji stanowią doskonałość naukowa, osiągana poprzez szeroko zakrojoną i przejrzystą krajową i międzynarodową konkurencję, oraz silne wsparcie państwowe, zarówno finansowe, jak i instytucjonalizujące akademicki prestiż (stopnie, tytuł, uprawnienia) w polskiej nauce.

Najważniejszymi pojęciami proponowanych reform – wzorem większości krajów Europy Zachodniej – są „konkurencja” (i „konkurencyjność”) i „doskonałość naukowa” – wprowadzenie reguł quasi-rynkowych (a zatem nie rynkowych) dających przewagi i dostęp do dużych środków najlepszym naukowcom, zespołom badawczym, jednostkom organizacyjnym i uczelniom w oparciu o jasne kryteria naukowe. Przejrzystość reguł, ewaluacja osiągnięć naukowych, mały margines uznaniowości ocen, jasne i z góry znane procedury, otwartość i poddanie międzynarodowej ocenie środowiskowej (system peer review) oraz niezmienne reguły gry akademickiej – to minimalne warunki niezbędne do sukcesu reform.

Proponowany przez nas zbiór rozwiązań to zamknięty system naczyń połączonych, którego paliwem jest istotnie zwiększony poziom publicznego finansowania w najlepszych obszarach sektora szkolnictwa wyższego i (akademickiej) nauki. Bez istotnego zróżnicowania systemu, sformalizowania podziału funkcji między instytucjami, wzmocnienia uniwersytetów jako instytucji, postawienia na jakość kształcenia, interdyscyplinarność badań naukowych i ich doskonałość – nie stworzymy masy krytycznej pozwalającej na podniesienie polskiej nauki i wybranych elementów systemu szkolnictwa wyższego na poziom światowy. Zarazem bez istotnie zwiększonego, publicznego finansowania proponowane przez nas mechanizmy różnicowania systemu doprowadzić mogą jedynie do wyniszczającej walki o kurczące się zasoby, ściągając polską naukę w międzynarodowy niebyt.

Przedkładany Państwu raport składa się z dwóch części. Część pierwsza zawiera zwięzłe wprowadzenie do podstawowego zestawu idei stojących za naszymi założeniami. Zamyka ją syntetyczny przegląd szczegółowych propozycji, który nie wyczerpuje jednak listy sugerowanych przez nas rozwiązań. Część druga, w związku z wymogami kontraktowymi programu „Ustawa 2.0”, zawiera wymagane przez MNiSW odniesienie do 30 wskazanych modułów usystematyzowanych w 6 głównych segmentów. Waga poszczególnych modułów jest różna – stąd też ich różna objętość w dokumencie.

Dla zrównoważonego i dynamicznego rozwoju nauka i szkolnictwo wyższe potrzebują dziś przede wszystkim silnego wsparcia, stabilności i jasno określonych, niezmiennych wymagań. Jeśli proponowane przez nas rozwiązania miałyby położyć fundamenty pod nowe rozwiązania strukturalne, zbudowanie zarówno środowiskowego, jak i ponadpartyjnego porozumienia na rzecz ich rozwoju wydaje nam się absolutną koniecznością.

Ekspertyza obejmuje stan prawny na dzień 4 listopada 2016 r.

prof. dr hab. Marek Kwiek