Niedawne publikacje po polsku to:

 

Marek Kwiek, Globalny obieg naukowy a wiek w nauce: analiza 20 000 polskich naukowców, Nauka 2/2022. 1-29. Pobierz.

Streszczenie: Wiek biologiczny jest istotnym czynnikiem demograficznym w badaniach karier akademickich (na przykład produktywności badawczej, mobilności międzynarodowej, wpływu działalności naukowej na rozwój nauki i na społeczeństwo czy też wzorców współpracy w badaniach naukowych). Przyjmuje się, że w tych badaniach „wiek akademicki” – czyli liczba lat, jaka upłynęła od wydania pierwszej publikacji – jest dobrym zamiennikiem czy też przybliżeniem wieku biologicznego. W prezentowanym tekście analizujemy ograniczenia związane ze stosowaniem takiego zamiennika w przypadku kraju od niedawna uczestniczącego w szerszym zakresie w globalnym obiegu naukowym – czyli Polski. Bierzemy za przykład pełną populację polskich naukowców akademickich widocznych w ostatniej dekadzie w nauce światowej i posiadających co najmniej stopień naukowy doktora (N=20 569). Okazuje się, że zamiennik ten dobrze sprawdza się w przypadku dyscyplin ścisłych, technicznych, inżynieryjnych, matematycznych i medycznych (określanych dalej jako dyscypliny STEMM), natomiast w przypadku dyscyplin spoza STEMM (a w szczególności w przypadku nauk humanistycznych i społecznych), wypada on radykalnie gorzej.

 

---

 

Marek Kwiek, Wojciech Roszka, Dlaczego w nauce dominuje współpraca z mężczyznami: homofilia ze względu na płeć na przykładzie 25 000 naukowców. Nauka 1/2021, 39-78. Pobierz.

Streszczenie: Nauka jest działalnością zespołową, w której naukowcy (zarówno mężczyźni, jak i kobiety) współpracują ze sobą na poziomie międzynarodowym, krajowym i instytucjonalnym (Wuchty, Jones, & Uzzi, 2007; Wagner, 2018). Nie zajmujemy się jednak tutaj tym tematem: skupiamy się bowiem na współpracy naukowej między mężczyznami i mężczyznami, kobietami i kobietami (oraz pomiędzy naukowcami różnej płci), a nie na współpracy międzynarodowej, krajowej czy instytucjonalnej. W literaturze przedmiotu dominuje pogląd, że mężczyźni częściej współpracują z mężczyznami, a kobiety częściej z kobietami, co ma poważne konsekwencje dla kariery naukowej. Hipoteza ta jest tu weryfikowana przy użyciu dużego zbioru danych z unikalnymi zmiennymi.

 

---

Marek Kwiek, Globalizacja nauki: rosnąca siła indywidualnych naukowców. Nauka 4/2021, 37-66. Pobierz.

Streszczenie: Nauka na poziomie krajowym składa się z dwóch odrębnych i heterogenicznych systemów: globalnego systemu nauki i krajowych systemów nauki. Krajowe systemy nauki są głęboko osadzone w nauce globalnej, a państwa starają się wykorzystać wiedzę globalną do krajowych potrzeb gospodarczych. Jednak wykorzystania bogactwa globalnej wiedzy można dokonać jedynie za pośrednictwem naukowców. W związku z tym siła naukowa państw w praktyce zależy od siły naukowej poszczególnych naukowców. Ich zdolność do współpracy międzynarodowej i do korzystania z globalnej sieci naukowej ma zasadnicze znaczenie. Pozostając poza nią i pracując w ramach lokalnych programów badawczych, społeczność akademicka ryzykuje marginalizację, utratę zainteresowania ze strony krajowych instytucji finansujących badania i utratę możliwości wpływania na rozwój nauki.

 

 

---

Marek Kwiek, Globalny system akademicki i stratyfikująca rola badań naukowych. Człowiek i Społeczeństwo, 51 (2021), 1-16. Pobierz.

Streszczenie: W prezentowanych rozważaniach łączę dwa tematy w kontekście rosnącego uczestnictwa społeczeństw w systemie szkolnictwa wyższego: pionową stratyfikację systemów narodowych oraz zmieniającą się profesję akademicką. W okresie powojennym, głównie w zamożnych społeczeństwach europejskich i północnoamerykańskich, przyzwyczailiśmy się do myśli, że profesja akademicka jest stosunkowo jednorodna, nasze systemy szkolnictwa wyższego są do siebie podobne, a przedstawiciele kadry akademickiej żyją i pracują, zachowując styl życia klasy średniej. W ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci jednak uwypuklają się dwa procesy: po pierwsze, profesja akademicka staje się coraz bardziej wewnętrznie podzielona, jak nigdy dotąd, co być może jest najbardziej widoczne w Stanach Zjednoczonych (Cummings i Finkelstein, 2012; Johnson, 2017; Hermanowicz, 2012), po drugie, systemy szkolnictwa wyższego ulegają pionowemu rozwarstwieniu, czyli stratyfikacji (Cantwell, Marginson i Smolentseva, 2018).

 

 

---

Kwiek, Marek (2019). “Ekonomia prestiżu akademickiego. Ilościowe ujęcie najlepszych czasopism na przykładzie dziedziny badań nad szkolnictwem wyższym“. Nauka i Szkolnictwo Wyższe, 1-2(53-54)/2019, s. 11-46. DOI: 10.14746/nisw.2019.1-2.1

Streszczenie: Niniejsze studium dotyczy stratyfikacji (rozwarstwienia) w globalnym środowisku badaczy szkolnictwa wyższego oraz zmieniającej się geografii afiliacji autorów prac w sześciu najbardziej elitarnych czasopismach naukowych w tym obszarze. Model maksymalizacji prestiżu przez instytucje i naukowców oraz teoria pryncypała-agenta stanowią dwie ramy teoretyczne badania, które obejmuje 6 334 artykuły opublikowane w sześciu elitarnych czasopismach w latach 1996-2018 w kontekście 21 442 artykułów opublikowanych w 41 podstawowych czasopismach w badanym obszarze. Porównano autorów zajmujących się szkolnictwem wyższym w pełnym i niepełnym wymiarze („etatowcy” i „niepełnoetatowcy”, full-timers i part-timers) i przeanalizowano rozkład ich przynależności do poszczególnych krajów z longitudinalnej (podłużnej) perspektywy ostatniego ćwierćwiecza. ………. (Ciąg dalszy tutaj).

 

 

 

---

Kwiek, Marek (2019). “Internacjonaliści i miejscowi – międzynarodowa współpraca badawcza w Polsce na mikropoziomie indywidualnych naukowców“. Nauka i Szkolnictwo Wyższe, 1-2(53-54)/2019, s. 47-105. DOI: 10.14746/nisw.2019.1-2.2

Streszczenie: W tekście porównano „internacjonalistów” i „miejscowych” (czyli badaczy umiędzynarodowionych i lokalnych w badaniach naukowych) – pierwsi to naukowcy zaangażowani w międzynarodową współpracę badawczą, a drudzy w nią niezaangażowani. Jako wyraźnie zdefiniowana grupa polskich naukowców (51,4%), internacjonaliści stanowią ich odrębny typ. Dehermetyzacja polskiego systemu nauki stawia miejscowych w radykalnie trudniejszej sytuacji. Procesy nazwane przez nas „skumulowaną przewagą z racji umiędzynarodowienia” i „skumulowaną stratą z racji braku umiędzynarodowienia” zachodzą jednocześnie, dzieląc środowisko naukowe pod względem prestiżu, uznania i dostępu do konkurencyjnego finansowania badań. Umiędzynarodowienie w badaniach naukowych jest potężną siłą rozwarstwiającą nie tylko instytucje (powodującą ich pionowe zróżnicowanie), ale także ich wydziały (doprowadzając do segmentacji poziomej). Wyłaniają się zatem wysoce umiędzynarodowione instytucje, wydziały………. (Ciąg dalszy tutaj).

 

 

 

---

Kwiek, Marek (2019). “Kim są najbardziej produktywni polscy naukowcy? Produktywność badawcza w niezróżnicowanym i niekonkurencyjnym systemie nauki“. Nauka i Szkolnictwo Wyższe, 1-2(53-54)/2019, s. 383-436. DOI: 10.14746/nisw.2019.1-2.13

Streszczenie: Co czyni naukowca najbardziej produktywnym badawczo? Rosnące zainteresowanie najbardziej produktywnymi naukowcami ma swoje źródło w zainteresowaniu wysoką indywidualną produktywnością w ramach ilościowych badań nauki i polityki naukowej. W prezentowanym artykule badamy górne 10 procent polskich naukowców pod kątem produktywności i poszukujemy predyktorów przynależności do tej grupy. W każdym systemie nauki niewielki odsetek naukowców pisze większość prac i przyciąga większość cytowań – ich rozkład jest wysoce asymetryczny. Produktywność badawcza w powiązaniu z jakością publikacji determinuje poziom otrzymywanych nagród w nauce, a niewielkie różnice talentu mogą w sposób nieproporcjonalny przekładać się na poziom osiąganego sukcesu. Procesy te prowadzą do nierówności w dostępie do zasobów (środków, ludzi, infrastruktury i czasu przeznaczonego na badania)………. (Ciąg dalszy tutaj).

 

 

 

---

Kwiek, Marek (2020). “Międzynarodowa współpraca badawcza w Europie w świetle dużych danych i jej globalne konteksty“. NAUKA, 1/2020, s. 7-38.

Streszczenie: Niniejsze studium prezentuje analizę bezprecedensowego wzrost międzynarodowej współpracy badawczej w Europie pod kątem rozkładu współautorstwa i cytowań publikacji globalnie indeksowanych ostatniej dekadzie (lata 2009-2018). Dynamika zmian wyłaniająca się z tej analizy jest następująca: rosnący poziom współpracy międzynarodowej odciąga najważniejsze systemy europejskie od współpracy instytucjonalnej, przy stabilnej i silnej współpracy krajowej. Krajowa produkcja naukowa, czyli całkowita liczba publikacji pozostaje na stałym poziomie, a cały wzrost liczby publikacji w badanym okresie należy przypisać międzynarodowym publikacjom współautorskim, które stają się już nie tyle najważniejszą, co jedyną siłą napędową wzrostu liczby publikacji w Europie……….. (Ciąg dalszy tutaj).

 

 

 

 

 

---

Marek Kwiek. Ustawa 2.0 a mierzalność i porównywalność osiągnięć naukowych. Nauka. 1/2018: 65-86. Pobierz.

Streszczenie: Punktem wyjścia przedstawionej poniżej analizy są konsekwencje systematycznego wykorzystywania międzynarodowych danych porównawczych do kreowania polityki naukowej. Od kilku lat również w Polsce możemy dowiedzieć się niemal wszystkiego o niemal wszystkim i o niemal wszystkich (w nauce i w szkolnictwie wyższym) z międzynarodowej perspektywy porównawczej. To ogromne wyzwanie, ponieważ nasz sektor szkolnictwa wyższego i nauki przestaje być wyizolowaną statystycznie, samowystarczalną wyspą – która nie podlega światowym trendom w finansowaniu i zarządzaniu i ich nie bierze pod uwagę. Stajemy się dla świata – jako system, poszczególne instytucje i ich wydziały oraz pojedynczy naukowcy ulokowani w różnych częściach systemu – niemal przezroczyści (jeśli wybranych elementów w ujęciu globalnym nie widać, to tym gorzej dla nas). Nadeszła bowiem epoka widzialności – a tym samym mierzalności – wszystkich najważniejszych wymiarów funkcjonowania uczelni – co niesie z sobą daleko idące konsekwencje dla polskich uczelni i polskich naukowców. Wiemy dziś niemal wszystko – ale i niemal wszystko jesteśmy w stanie ze sobą porównać w kontekście międzynarodowym. Nakłady na badania w ujęciu sektorowym, instytucjonalnym, wydziałowym i dyscyplinarnym i ich mierzalne efekty w postaci publikacji (i cytowań), produktywność naukową w takich samych ujęciach, wzorce współpracy międzynarodowej i współautorskiej publikowalności, strukturę krajowych kanałów publikacyjnych czy rozkład najbardziej cytowanych naukowców w ujęciu podstawowych jednostek organizacyjnych.

---

Marek Kwiek. Najlepiej zarabiająca kadra akademicka: rola produktywności naukowej i generowania prestiżu na uniwersytetach europejskich (a Polska). Nauka. 4/2017. 2-49. Pobierz.

Streszczenie:  Prezentowany artykuł analizuje najlepiej wynagradzaną kadrę akademicką (nazwaną academic top earners) zatrudnioną w dziesięciu krajach Europy (w tym w Polsce) w oparciu o rozległy materiał empiryczny (dane pierwotne: 8466 obserwacji). W tekście badana jest współzależność uczelnianych wynagrodzeń, dystrybucji czasu pracy (jako ważnych akademickich zachowań analizowanych w tradycyjnych badaniach szkolnictwa wyższego) i produktywności naukowej – oraz predyktory przynależności do kadry znajdującej się w górnych 20% pod względem wysokości wynagrodzenia. Polska okazuje się systemem na wskroś humboldtowskim, w którym nie obowiązują pokazywane w pozostałych krajach wzorce łączące wysoką indywidualną produktywność naukową z generowaniem prestiżu instytucjonalnego i wyższymi wynagrodzeniami. O ile w Stanach Zjednoczonych orientacja na badania w karierze akademickiej wiąże się z sukcesem finansowym na poziomie indywidualnym, o tyle w Europie orientacja ta opłaca się – w aspekcie finansowym – tylko w powiązaniu z obowiązkami administracyjnymi. Poszukiwanie przyszłych indywidualnych nagród finansowych wyłącznie w badaniach naukowych nie jest skuteczną strategią ekonomiczną w nauce europejskiej, jednak zarazem poszukiwanie satysfakcji zawodowej w badaniach poprzez rozwiązywanie problemów naukowych staje się również coraz trudniejsze (w sytuacji, w której państwa europejskie kładą coraz większy nacisk na ich „wpływ”, „wagę” i „stosowalność”). Tym samym, w kategoriach teoretycznych, zarówno tradycyjna „motywacja inwestycyjna” uprawiania badań naukowych, jak i „motywacja konsumpcyjna” (w sensie inwestycji czasu pracy) maleją, co niesie z sobą poważne implikacje dla polityki publicznej w obszarze nauki akademickiej i szkolnictwa wyższego. Tekst analizuje zmieniającą się sytuację zarówno w Europie, jak i w Polsce (w kontekście europejskim), a najważniejszym punktem odniesienia jest nauka amerykańska jako z jednej strony fundator ram konceptualnych i większości analiz wynagrodzeń akademickich po stronie teoretycznej – i jako system drenujący europejskie talenty naukowe po stronie praktycznej.

---

 Marek Kwiek. Prywatyzacja i deprywatyzacja: od ekspansji (1990–2005) do implozji (2006–2025) systemu szkolnictwa wyższego w Polsce. Nauka. 1/2017. 39-67. Pobierz.

Streszczenie: Prezentowany tekst dotyczy zjawiska unikalnego w skali globalnej i charakterystycznego dla Polski (i kilku mniejszych krajów postkomunistycznych w Europie): deprywatyzacji szkolnictwa wyższego. Procesy nazwane przeze mnie deprywatyzacją dominują od 2006 r. – i przeciwstawiane są tutaj procesom prywatyzacji dominującej w latach 1990-2005. Zarazem okres 1990-2006 to epoka ekspansji szkolnictwa wyższego, a okres po 2006 r. to epoka jego implozja, czyli systematycznego kurczenia. Zasadniczym motorem zmian jest zmieniająca się  demografia, ale również spadający od 2010 r. współczynnik skolaryzacji. Polska ma coraz mniej studentów, mniej studentów płacących za studia, i mniej studentów w sektorze prywatnym – natomiast procesy zachodzące globalnie są dokładnie odwrotne. Deprywatyzacja oznacza procesy zachodzące w obu sektorach i w całym systemie: upraszczając, maleje rola wymiarów prywatnych i rośnie rola wymiarów publicznych (dlatego „deprywatyzacja” oznacza zarazem „republicyzację” czyli „ponowne upublicznienie”).

 

---

Marek Kwiek. Reforma szkolnictwa wyższego w Polsce i jej wyzwania. Jak stopniowa dehermetyzacja systemu prowadzi do jego stratyfikacji. Nauka i Szkolnictwo Wyższe. 2(50), 2017. 9-41. Pobierz.

Streszczenie: W Polsce, podobnie jak w Europie Zachodniej, funkcjonują dzisiaj dwa – pozostające ze sobą w głębokim konflikcie – paradygmaty myślenia o misji uniwersytetu i roli szkolnictwa wyższego. Z jednej strony funkcjonuje paradygmat w postaci praktycznego zestawu globalnych i ponadnarodowych rekomendacji (pochodzących z Banku Światowego, OECD i Komisji Europejskiej) dotyczących kierunków  systemowych reform szkolnictwa wyższego, silnie wspierany przez idee Nowego Zarządzania Publicznego (New Public Management). Z drugiej strony, funkcjonuje paradygmat tradycyjnego myślenia wspólnoty akademickiej o akademickich instytucjach, głęboko zakorzeniony w wartościach i normach elitarnego, humboldtowskiego uniwersytetu (Nóvoa i Lawn 2002; Ramirez 2006; Antonowicz 2015). Oba paradygmaty w różnych momentach historycznych z różną siłą się ze sobą ścierają.

 

 

---

Marek Kwiek. Kariera akademicka w Europie: niestabilność w warunkach rosnącej konkurencji. Nauka i Szkolnictwo Wyższe. 1(47)/2016. 205-247. Pobierz.

Streszczenie: Kariera akademicka w Europie jeszcze kilkadziesiąt lat temu była w znacznie mniejszym stopniu ustrukturowana i o wiele mniej konkurencyjna niż obecnie. Dziś, co dobrze odzwierciedlają odpowiedzi udzielane w wywiadach przeprowadzonych w ośmiu krajach Europy, coraz mocniej widać, że „każdy szczebel kariery jest konkurencyjny” (CH_18-MAN), począwszy od wolnych miejsc na studiach doktoranckich i stażach podoktorskich po stałe i kontraktowe etaty dla młodszej i starszej kadry akademickiej. We wszystkich zbadanych przez nas krajach europejskich mamy do czynienia z istotnymi różnicami poziomu tej konkurencji, często zależnego także od zajmowanego szczebla w hierarchii akademickiej. Rosnąca konkurencja wkroczyła jednak na stałe w życie kadry akademickiej i nie wydaje się, by miało się to szybko zmienić. Taki zapanował w Europie paradygmat, podyktowany m.in. relatywnie malejącymi zasobami w stosunku do wciąż rosnącej liczby kadry – rosnącej w ostatnich dekadach również dlatego, że wszystkie systemy europejskie stawały się systemami masowymi (w 2016 r. w europejskim szkolnictwie wyższym pracowało prawie 700 tyś. naukowców, a studiowało ponad 20 mln studentów).